MODARA, May 2008
ارديبهشت ۱۳۸۷ سال اول شماره ۱

محمد توسلى

دكتر سحابى به دنبال چه بود؟


محمد توسلى


آنچه فراتر از خدمات گسترده دكتر سحابي امروز براي فعالان اجتماعي سياسي و نسل جوان ما آموزنده است بينش، منش، اخلاق و سلوك اجتماعي آن زنده ياد است كه ميتواند موانع ثمربخشي تلاش هاي جمعي را از پيش روي فعالان نهادهاي اجتماعي برطرف كند و با تقويت ايمان، اخلاص در عمل، اخلاق و خردورزي، راه پرسنگلاخ و طولاني دستيابي به آزادي و دموكراسي را براي رهروان آن هموار سازد و اميد به آينده را جايگزين يأس و بي تفاوتي كند



در ششمين سالروز درگذشت زنده ياد دكتر يدالله سحابي (۱۳۸۱ - ۱۲۸۴) كه نزديك به هفتاد سال در عرصه فرهنگ، علم و سياست با صداقت و امانت خدمت كرد جا دارد ابعاد مختلف خدمات و شخصيت ايشان به ويژه براي نسل كنوني جامعه بازخواني شود تا زمينه هاي تقويت هويت ملي، ديني و اعتماد به نفس عمومي جامعه فراهم شود.

در عرصه علمي دكتر سحابي پس از طي تحصيلات ابتدايي و دبيرستان در دارالمعلمين مركزي تهران تحت تاثير شخصيت ميرزا ابوالحسن خان فروغي قرار گرفت و تحصيلات دانشگاهي را در دانشسراي عالي در رشته طبيعي سپري كرد و تحصيلات عالي خود را با اخذ درجه دكترا در علوم از دانشگاه ليل فرانسه گذراند (۱۳۱۵ - ۱۳۱۱) و خدمت دانشگاهي خود را در دانشكده علوم دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۷ آغاز كرد. در زمينه علمي كتاب هايي از جمله «سنگ شناسي» (۱۳۴۲)، «خلقت انسان» (۱۳۴۶) و مقالات علمي متعددي از آن ايشان است.

در عرصه فرهنگي دكتر سحابي علاوه بر عضويت در نهادها و شوراهاي فرهنگي مختلف (اداره فرهنگ تهران و عضويت افتخاري شوراي عالي فرهنگ و...) موسسه فرهنگي اخلاق و در پي آن دبيرستان كمال را در سال ۱۳۳۵ تاسيس كرد كه در نيم قرن اخير بستر موثري براي توسعه آموزش و فرهنگ جامعه بوده است. در اين راستا، دبيرستان كوثر را در تهران بنياد نهاد (۱۳۶۹) و در سال هاي پاياني عمر با جديت به فكر تاسيس دبيرستان دخترانه بود كه البته با موانع پيش رو به اين آرزوي ديرينه خويش دست پيدا نكرد. از باقيات صالحات ديگر ايشان بنيانگذاري موسسه فرهنگي اخلاق است كه مسئوليت ادامه تلاش هاي فرهنگي آن زنده ياد را برعهده دارد.

در عرصه اجتماعي زنده ياد دكتر يدالله سحابي همراه با مهندس مهدي بازرگان و آيت الله سيدمحمود طالقاني در پايه گذاري نهادهاي اجتماعي و ايجاد بستري براي تقويت روحيه كار جمعي و خدمت رساني به مردم اهتمام ويژه داشت. انجمن هاي اسلامي دانشجويان (۱۳۲۱)، معلمان (۱۳۳۷)، شركت سهامي انتشار (۱۳۳۸)، موسسه فرهنگي اخلاق (۱۳۳۵)، كميته ايراني دفاع از آزادي و حقوق بشر (۱۳۵۶) و جمعيت دفاع از آزادي و حاكميت ملت ايران (۱۳۶۵) از جمله نهادهاي اجتماعي است كه دكتر سحابي در بنيانگذاري آنها مشاركت داشت.

در عرصه سياسي دكتر سحابي كه خود از جمله فرزندان مشروطه است، در طول زندگي پربار خويش همواره بار امانت مطالبات تاريخي ملت ايران در انقلاب مشروطيت را بر دوش خود احساس كرده و در هر مقطعي متناسب با شرايط زمان به اين مسووليت خطير نيز پاسخ گفته است. پس از كودتاي ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ در كنار آيت الله سيدرضا زنجاني، مهندس بازرگان و آيت الله طالقاني و جمعي از فعالان احزاب ملي و شخصيت هاي ملي و اسلامي در پايه گذاري و فعاليت هاي نهضت مقاومت ملي مشاركت داشت. در سال ۱۳۳۹ به هنگام تاسيس جبهه ملي دوم او عضو شوراي مركزي بود و در ارديبهشت ماه سال ۱۳۴۰ در حالي كه شرايط سياسي و اجتماعي ايران تاسيس نهضت آزادي ايران را ضروري ساخته بود، دكتر سحابي از بنيانگذاران نهضت بود و تا آخرين روزهاي حيات پربار خويش بر ادامه اين راه پاي فشرد.

در سال هاي ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ در مديريت انقلاب نقش داشت. او عضو شوراي انقلاب بود و در دولت موقت انقلاب سمت معاونت طرح هاي انقلاب را داشت. تدوين پيش نويس اولين قانون اساسي جمهوري اسلامي را (كه متأسفانه توسط مجلس خبرگان كنار گذاشته شد) مديريت كرد كه در آن نهادهاي قدرت به طور مستقيم و دموكراتيك توسط مردم انتخاب مي شدند. در دوره اول مجلس نماينده مردم تهران بود و در موارد حساس با نطق ها و اظهارنظرهاي شجاعانه خويش از حقوق اساسي ملت دفاع كرد و به وظايف نمايندگي مردم مسوولانه پاسخ گفت.

آنچه به اختصار اشاره شد فهرست اجمالي است از اهم خدمات دكتر سحابي در طول عمر پربارش.

جا دارد علاقه مندان براي آشنايي با زندگي و خدمات ايشان به دو جلد يادنامه دكتر يدالله سحابي كه جلد اول با حضور ايشان در سال ۱۳۷۷ و جلد دوم پس از درگذشت ايشان در سال ۱۳۸۳ توسط بنياد فرهنگي مهندس مهدي بازرگان تدوين و توسط شركت انتشارات قلم منتشر شده است، مراجعه كنند.

مجموعه تلاش هاي دكتر سحابي در يك دغدغه محوري يعني «توسعه انساني» قابل ارزيابي است. از اين رو تلاش هاي او در دو نگاه ايجابي و سلبي قابل تقسيم است. در بخش ايجابي زمينه سازي براي آموزش و توسعه فرهنگ در جامعه دغدغه اصلي دكتر سحابي را به خود اختصاص داده است. خدمات آموزشي در سطوح مختلف، ايجاد نهادهاي آموزشي و عضويت در نهادهاي سياستگذار در عرصه آموزش و فرهنگ پاسخگوي اين بخش از دغدغه دكتر سحابي است. اما در بخش سلبي دغدغه دكتر سحابي رفع موانع «توسعه انساني» است. او و همراهانش مهندس بازرگان و آيت الله طالقاني بحق دريافتند فرهنگ استبدادي و حاكمان مستبد و خودكامه مانع اصلي «توسعه انساني» در كشور عزيز ما است كه پيش نياز اجراي برنامه هاي توسعه كشور است.

از اين رو بخش قابل توجهي از زندگي دكتر يدالله سحابي به تلاش هاي سياسي و مبارزه با استبداد شاهنشاهي در سال هاي قبل از انقلاب و پاسداري از اصول و آرمان هاي اصيل انقلاب در سال هاي پس از انقلاب اختصاص يافته است. مروري بر نطق هاي قبل از دستور مجلس اول و نامه هاي دردمندانه ايشان به مقامات عالي جمهوري اسلامي كه بعضاً در رسانه ها منتشر شد امضاي نامه معروف به ۹۰ امضايي به رئيس جمهور وقت (۱۳۶۹) و حمايت دردمندانه از زندانيان نهضت آزادي ايران و ملي ـ مذهبي ها در سال ۱۳۸۰ و تحصن چندساعته در مجلس ششم و بالاخره حمايت از جنبش اصلاحات و صدور بيانيه براي حمايت از آقاي سيدمحمد خاتمي در انتخابات هشتمين دوره رياست جمهوري (۱۴/ ۲/ ۱۳۸۰) و... نمونه هايي از تلاش هاي جمعي و فردي ايشان براي تامين آزادي، استقلال، عدالت و حاكميت قانون در كشور بوده است.

آنچه فراتر از خدمات گسترده دكتر سحابي امروز براي فعالان اجتماعي ـ سياسي و نسل جوان ما آموزنده است بينش، منش، اخلاق و سلوك اجتماعي آن زنده ياد است كه مي تواند موانع ثمربخشي تلاش هاي جمعي را از پيش روي فعالان نهادهاي اجتماعي برطرف كند و با تقويت ايمان، اخلاص در عمل، اخلاق و خردورزي، راه پرسنگلاخ و طولاني دستيابي به آزادي و دموكراسي را براي رهروان آن هموار سازد و اميد به آينده را جايگزين يأس و بي تفاوتي كند.